L2 Planet Learn: Validium
L2 Planet'in 101 Eğitim Serisinin altıncı yayınında @0xemre'nin kaleminden Validium'u okuyoruz.
Validium Nedir?
Validium, Ethereum’un ölçeklenmesine yardımcı bir ikinci katman çözümüdür. Validium’u Rolluplardan ayıran en büyük özellik verileri zincir dışı tutmasıdır. Bu sayede Rolluplardan daha ucuza çalışırlar ve yüksek saniye başına işlem sayısına sahiptirler. Verinin zincir dışı olması güvenlik tarafında bazı dezavatanjlar getirir.
Validium Nasıl Çalışır?
Validiumlar Rollup mantığıyla çalışır. İşlemler zkRolluplarda olduğu gibi Proverlar tarafından toplanıp yığın haline getirilir. Sıkıştırılan işlemler için hesaplama gücüyle matematiksel bir zk Proof(Sıfır Bilgi Kanıtı) oluşturulur ve ana ağa yayınlanır. Ana ağdaki Rollup akıllı sözleşmesi veri güncellemesini onaylar ve işlemler sonuca ulaşmış olur.
Validiumlar zk Proof oluştururken ana ağa işlemlerin sadece gerekli bilgileri yayınlanır. Kullanıcı bakiyeleri gibi durum geçişleri ise zincir dışı saklanır. Rollupların maliyetinin büyük çoğunluğunun zincir üstü veri çağırma fonksiyonu olduğu düşünülünce verinin zincir dışı tutulması maliyetleri önemli ölçüde azaltır. Kullanıcılar zincir dışı tutulan verinin her zaman ulaşılabilir olduğuna dair sistem yöneticisine güvenmek zorundadır. Validium’un en büyük dezavantajı bu durumdur. Veriye ulaşılamadığı durumlarda sistem yöneticileri varlıkları dondurabilir, hatta çalabilirler. Tabi hemen endişe etmemize gerek yok, çünkü günümüzde kullanılan Validium sistemlere varlıkların çalınamayacağı şekilde geliştirmeler yapılmıştır.
Ethereum ekosisteminde Validium, Starkware’in StarkEx motorunu kullanan DeversiFi, Immutable ve Sorare gibi projeler tarafından kullanılır. Starkware, zincir dışı tutulan verinin her zaman erişebilir olması ve güvenlik risklerinin azaltılması için DAC(Data Avaibility Comittee)’ı oluşturmuştur. Komite sayesinde verilerin ulaşılabilirliği, komitenin bir çoğunluğunun çevrimiçi olduğu ve durum geçişlerine onay verdiği durumlarda garanti altına alınır. Bu sebeple komite ekosistem tarafından güvenilir ve saygın görülen taraflardan seçilmiştir. Starkware’in komitesi ConsenSys, Infura, Nethermind, Cephalopod, Iqlusion, ve StarkWare’ den oluşur. Oluşturulan komite modeliyle DeversiFi, Immutable ve Sorare’deki varlıklarınız dondurulabilir ama çalınamaz.
Validiumların Geleceği
Starkware Validium sistemini, kullanıcılarının Validium ve zkRollup arasında seçim yapabileceği şekilde StarkNet’e entegre etmek istiyor. Böylece kullanıcıları düşük işlem ücretleri ama kabul edilebilir güvenlik riskleriyle Validiumu yada maksimum güvenlikle ve kabul edilebilir işlem ücretleriyle zkRollupı tercih edebilir. Validium ve zkRollup arasında tercih yapılan sistemin ismine Volition deniliyor.
Validium ile beraber Volition sistem geliştiren sadece Starkware değil. zkSync’de zkSync 2.0 ile aynı sistem üzerinde çalışmalar yapıyor. zkSync’in geliştirdiği sistem ve zkPorter hakkında daha fazla bilgi için Layer2 101: zkSync yazımızı okuyabilirsiniz.
Sadece Starkware ve zkSync ile de sınırlı değil. Polygon, Avail çözümü ile gelecekte Validium sistemlerin verilerini saklaması için bir veri kullanılabilirliği katmanı oluşturuyor. Benzer bir çözüm için çalışan diğer takım ise Celestia. Avail ve Celestia, modüler blokzincirleri için önemli bir yer tutacak gibi duruyor.
L2 Planet 101 Eğitim Serisinden şimdilik bu kadar. Bir sonraki yayınlarda görüşmek üzere :)