L2 Planet Sayı #5
L2 Planet'in bu sayısında Optimism, Aztec, Starkware ve Arbitrum tarafında yaşanan gelişmelerden bahsettik.
L2 Fiat Para Geçişlerinde Hareketlilik
İkinci katmanın mevcut durumunda kullanıcılar için en büyük zorluğu ikinci katmana geçiş.
Projeler de bu sorunun farkında ve çözümler üretmeye çalışıyorlar. Çözümler ya merkezi borsaların ikinci katman ağlarına çekim ve yatırıma izin vermesi yada aracı şirketler aracılığıyla fiat para birimlerinden ağ ve projelere geçiş şeklinde oluyor.
Bu çözümlerden merkezi borsalardan geçiş yapmak kullanıcılar açısından daha az maliyetli oluyor. Eğer aracı şirketler kullanılırsa şirketin işlem ücreti, ağ ücreti ve projeye destek adı altında kesintiler olabiliyor ve ekstra maliyet ortaya çıkıyor.
Bu entegrasyonlar son zamanlarda artmaya başladı ve projelerin duyuruları sıklaştı. Kullanıcıları bu entegrasyonlar yaygınlaşıp tamamlansa bile yine bir sorun bekliyor, ikinci katmanlar arası geçiş. Her ne kadar köprüler bu sorunu azaltsa da güvenlik ve maliyet gibi eksileri olabiliyor. Bu sorun için bizi en heyecanlandıran gelişme ise DAI Wormhole. Konunun detayları için L2 Planet Sayı #3’ü okuyabilirsiniz.
Optimism Whitelist
Bültenin önceki sayılarında Optimism’in tam EVM denkliğine eriştiğinden bahsetmiştik. Böylece Ethereum ana ağındaki projeler kodlarında herhangi bir değişiklik yapmadan tek tıkla projelerini Optimism ağına taşıyabilir hale gelmişti.
EVM denkliğine rağmen projeler Optimism ağına geçmek için başvuru yapmaları gerekiyordu. Geçtiğimiz günlerde bu zorunluluk kaldırıldı ve dileyen proje geliştiricileri izinsiz bir şekilde Optimism’e geçiş yapabiliyor.
Aztec Hareketleniyor
Gizlilik odaklı ikinci katman ağı Aztec Network’te yeni gelişmeler yaşanıyor.
Daha önce gizli ödemelere imkan tanıyan zk.money’i duyuran Aztec, şimdi de Ethereum ağının ilk gizli köprüsü Aztec Connect’in testnette olduğunu duyurdu.
Proje geçtiğimiz günlerde A serisi yatırım turu düzenledi ve Paradigm şirketi önderliğinde $17m yatırım aldı. Yatırım aldıktan sonra ağın gelişimine yönelik hibe programı açıklandı. Bu programa göre Aztec Connect köprüsünün kontratlarını geliştiren geliştiriciler, hibeyle desteklenecek. Köprüyü geliştirmek tüm geliştiricilere açık.
Tüm bunların yanında Aztec Private DeFi’a gelecek ilk proje belli oldu. Element Finance, Aztec ağına geçiş yapacağını açıkladı.
Eğer Aztec Network hakkında daha fazla şey öğrenmek isterseniz @0xis_eth’nin L2 101: Aztec Network yazısını okuyabilirsiniz.
Starkware: L3 Neye Benzeyecek?
Starkware şirketi ikinci katmanın üzerine üçüncü hatta dördüncü bir katman oluşturmak istiyor. Daha ikinci katmana alışamadan üçüncü katman da nereden çıktı dediğinizi duyar gibiyim. Peki neden üçüncü katman?
Öncelikle Starkware’in planını açıklayalım. Starkware, zkRollup ve Validium teknolojisine odaklanmış zk-STARK kanıtını kullanan bir şirket. Daha önceki sayılarda bahsettiğimiz StarkNet’i ikinci katmana yerleştirip şuanda Immutable, DeversiFi, Sorare ve dYdX’in kullandığı StarkEx motorunu üçüncü katmana yerleştirmek istiyorlar. StarkEx’in haricinde yine üçüncü katmanda gizlilik odaklı bir ağ daha oluşturmak isteniliyor.
Nasıl ikinci katman Ethereum ana ağına ikinci ağdaki işlemlerin kanıtı yolluyorsa üçüncü katman da ikinci katmana işlemlerinin kanıtını yollayacak. Böylece üçüncü katman kanıtları için ikinci katmanda tekrar bir kanıt oluşturulup ana ağa yayınlanacak. Peki bunun ne gibi faydaları var?
İki kere sıfır bilgi kanıtıyla tam gizlilik
Neredeyse sıfır işlem ücretleri
Aynı ikinci katman gibi ana ağ ile aynı güvenlik seviyesi
Üçüncü katmanın sıkıştırma oranı ikinci katman ile çarpıldığında oluşan muazzam ölçeklenme.
İkinci katmanın üzerine istediğimiz kadar katman oluşturabiliriz. Tabi özellikle zkRolluplar için hesaplama gücü gereksiniminden doğan çok yüksek maliyetler var. Starkware’in vizyonu ve parası var, şimdilik dördüncü bir katmanı hedefliyorlar. İlerleyen zamanlarda gelişmeleri hep beraber takip edeceğiz.
Rollup Savaşları: Arbitrum Manifesto
Özellikle son zamanlarda kripto topluluğunda zkRollupların Optimistic Rolluplara karşı üstün olduğu ve akıllı kontrat sisteminin geleceği olduğu konuşuluyor. Arbitrum ise bu konuşulanlara katılmadıklarını ve neden zkRollup değil de Optimistic Rollupları seçtiklerini anlatan bir yazı yayınladı.
Arbitrum bu yazıda Optimistic Rollup ve zkRollupları zincir görünürlüğü, maliyet, köprüleme, canlılık ve EVM uyumluluğu konularında karşılaştırıyor. Karşılaştırmayı yaparken her iki rollupların da mevcut durumunu göze alarak yapıyor ve gelecek planlarını dahil etmiyor. Arbitrum ileride zkRollupları avantajlı görürlerse bu alana geçmekte çekinmeyeceklerini ama böyle bir avantajın olmasını beklemediklerini iletiyor. Yazının detaylarına buradan ulaşabilirsiniz.
İleride bizi Optimistic vs zk savaşları bekliyor olabilir. Özellikle Twitter’da L2 proje yöneticilerinin sık sık tartıştığını görebiliyoruz. Bu savaşın galibi Ethereum olacak :)
Twitter Köşesi
İzleme Köşesi
L2 Planet'ten şimdilik bu kadar. 15 gün sonra görüşmek üzere :)